Thomas Piketty, bodaj najgłośniejszy ekonomista ostatnich lat, to nie tylko wnikliwy badacz wielkich zjawisk gospodarczych, ale też uważny obserwator społeczeństwa we Francji i całej Europie. W błyskotliwych felietonach publikowanych na przestrzeni kilku lat w dzienniku „Libération” autor Kapitału w XXI wieku analizuje skutki światowego kryzysu gospodarczego, problemy reform emerytalnych, przesłanki stojące za działaniami rządów i programami partii politycznych, tajemnice podatku węglowego i deklaracji podatkowych europejskich bogaczy.

Kobiecy głos w twoim domu. Śmiała i bezkompromisowa nowa książka Anny Dziewit-Meller. Bezwzględnie szczere teksty Anny Dziewit-Meller, które swoją aktualnością trafiają w samo sedno. Pisarka na piedestale stawia kobiety. Zwraca uwagę na ich sprawczość, siłę, cielesność, ale i powraca do historii, w której były zbyt często pomijane pomimo istotnych osiągnięć. Pisze też o kwestiach mniej lub bardziej dotyczących nas wszystkich – tolerancji, walce o demokrację, postprawdzie, ruchach antyszczepionkowców, kulturze pracoholizmu czy konieczności nowego spojrzenia na świat, które zdeterminowała pandemia. Anna Dziewit-Meller nie pomija również osobistych wątków – począwszy od przyglądania się swojej śląskości, wspominanie rockandrollowej przeszłości aż po (nie)miłość do Polski i uczenie się nudy.

Europa jest wspólnotą wartości cywilizacyjnych, do których należą wolność i równość jednostki, demokracja, państwo prawa, społeczeństwo obywatelskie, to „europejski dom” nie może być budowany niezależnie od tych wartości lub wbrew nim, ale tylko i wyłącznie na ich podstawie. Wspólna polityka europejska musi więc występować w obronie wymienionych wartości oraz brać za nie odpowiedzialność. Teoria integracji europejskiej wymaga zgody co do strategii i celów zjednoczenia, a budowa tej zgody nie jest możliwa bez określonych koncepcji legitymizacyjnych. Oś problemową podjętych rozważań stanowi kwestia legitymizacji Unii Europejskiej – jej instytucji oraz stanowionego przez nie prawa. Inspiracją do podjęcia tematu było poczucie szeroko rozumianego kryzysu legitymizacji demokratycznej UE. Niewątpliwie w Unii występuje problem z uzasadnianiem decyzji – szczególnie w zakresie prawa pochodnego i orzecznictwa – w sposób wpisywalny w dominujące koncepcje demokracji, do których przywykły krajowe dyskursy profesjonalne. Receptą na ów kryzys może być wzmocnienie legitymizacji cywilizacyjnej Unii Europejskiej, tj. odbudowa wspólnoty inkluzywnej przy wykorzystaniu zasady solidarności, kanonu wartości wspólnych i wielokulturowości.

Kultura i rozwój. Ta koniunkcja jednoznacznie wyraża istotę naszego projektu. Składające się na nią pojęcia tworzą nierozerwalny związek, myślenie o jednym z nich bez świadomości jego uwikłania w drugie jest ułomne. O ile bowiem każdy opis rzeczywistości polega na redukcji jej złożoności za pomocą ram pojęciowych i teorii, to opis, w którym podczas owej redukcji złożoności następuje rozerwanie tytułowej koniunkcji, jest z gruntu fałszywy. W rezultacie wieść może do błędnych interpretacji zjawisk zachodzących w przestrzeni społecznej. Konsekwencją są, lub mogą być, nieskuteczne, a nawet szkodliwe polityki publiczne, irracjonalne zachowania zbiorowe i indywidualne, niezdolność do tworzenia właściwych strategii, w końcu obniżony poziom systemowej efektywności adaptacyjnej grożący załamaniem możliwości rozwoju. Czym jednak jest kultura? I czym jest rozwój? Odpowiadając na te pytania zmierzyć się musimy z paradoksem. O ile bowiem związek wyrażony w koniunkcji „kultura i rozwój” ma charakter uniwersalny, o tyle pojęcia go opisujące odnoszą się do zjawisk podlegających nieustannej zmianie, mających żywy, emergentny charakter. To właśnie ten charakter decyduje o potencjale twórczym, a więc zdolności do tworzenia nowych idei i dzieł, poprzez innowacyjne impulsy inicjujące zmianę społeczną, technologiczną i polityczną. Zmiana, czyli nieciągłość w funkcjonowaniu i reprodukcji systemu umożliwiająca jego przejście do nowego stanu, jest istotą rozwoju. Periodyk wydawany we współpracy z Uniwersytetem Ekonomicznym w Krakowie oraz Uniwersytetem Warszawskim.

W numerze: Piotr Augustyniak: Wartości w koncepcji firmy-idei, doi 10.7366/KIR.2017.2.3.01, s. 7–16; Anna Karwińska: Społeczne przestrzenie miasta w procesach wytwarzania i realizowania wartości, doi 10.7366/KIR.2017.2.3.02, s. 17–34; Łukasz Maźnica: Zależności między kulturą a rozwojem z perspektywy oddolnych inicjatyw kultury społecznej, doi 10.7366/KIR.2017.2.3.03, s. 35–50; Magdalena Andrejczuk: Prekariat a „Pokolenie Y” – zjawisko prekaryjności młodych pracowników, doi 10.7366/KIR.2017.2.3.04, s. 51–68; Igor Stokfiszewski: Projekt Ursus Zakłady – wokół „zwrotu demokratycznego” w sztuce, doi 10.7366/KIR.2017.2.3.05, s. 69–86. Więcej o kwartalniku http://www.kulturairozwoj.msap.pl/index.php/nr-2-3-2017 uwagi: prof. dr hab. Jerzy Hausner redaktor naczelny periodyk wydawany wraz z Instytutem Studiów Społecznych UW oraz Uniwersytetem Ekonomicznym w Krakowie

Książka jest głosem w dyskusji na temat trudności, jakie niosła za sobą transformacja systemowa, jakie były jej determinanty i konsekwencje. Stanowi ona efekt dyskusji trwających podczas konferencji „Procesy transformacji i demokratyzacji we współczesnym świecie”, która odbyła się na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych UŁ. W publikacji poruszono takie tematy, jak zmiany systemowe na Węgrzech i w Mołdawii po roku 1989, narodziny i rozwój demokracji w Estonii, Hiszpanii, na Ukrainie i w Polsce, a także problemy systemowe występujące w Korei Północnej. Szczególnie dużo miejsca poświęcono rozważaniom na temat Polski. Omawiane są kwestie dotyczące systemu partyjnego, demokracji bezpośredniej, systemów medialnych czy nawet wybranych aspektów polityki zagranicznej.

Dynamiczny rozwój nowych ruchów społecznych, powstających w odpowiedzi na pojawiające się problemy i zagrożenia, skłonił autorów niniejszej publikacji do pogłębionej analizy zjawiska. Jej celem jest usystematyzowanie i ocena doświadczeń związanych z tymi ruchami, diagnoza ich obecnego stanu w Polsce i na świecie oraz wskazanie wyzwań, zagrożeń i perspektyw dla ich rozwoju. Ma temu służyć przedstawienie kwestii terminologicznych, genezy i uwarunkowań nowych ruchów społecznych, idei i koncepcji przez nie formułowanych oraz wskazanie podstawowych form ich działania. Zostaną także przybliżone wymiar bezpieczeństwa społecznego, narodowego i międzynarodowego oraz medialny obraz omawianych ruchów. Niniejsze opracowanie składa się z trzech części: Terminologia, idee i koncepcje nowych ruchów społecznych, Nowe ruchy społeczne na świecie – wybrane przykłady oraz Nowe ruchy społeczne w Polsce – wybrane przykłady. W pierwszej z nich czytelnicy znajdą siedem artykułów naukowych, w których zaprezentowano kwestie terminologiczne, a także idee i koncepcje nowych ruchów społecznych. Druga część publikacji składa się z ośmiu artykułów na temat nowych ruchów społecznych na świecie. Trzecia część publikacji składa się z siedmiu artykułów, w których przedstawiono nowe ruchy społeczne funkcjonujące w Polsce.

Czy przemoc jest kiedykolwiek uprawnionym sposobem sprawowania władzy? Jacek Hołówka w pierwszym tomie swoich „Dzienników” rozprawia się z nurtem myślenia o polityce, wedle którego „sprawowanie władzy sprowadza się do systematycznego narzucania podporządkowanym osobom lub państwom swojej woli”. Choć taki pozbawiony sentymentów realizm pasuje do niejednego współczesnego polityka, ma on też długą tradycję. Książka przystępnie omawia stanowiska dziesięciu sławnych – bądź niesławnych – myślicieli wyznających podobne poglądy. Perykles, Machiavelli, Hobbes, Hegel, Clausewitz, Hitler i Morgenthau traktują politykę jako sferę nieustannej walki, otwartej lub skrytej. Można dokonać różnych usprawnień w sposobie prowadzenia wojny, ale nie da się z niej całkiem zrezygnować. Inaczej sądzą Ksenofont, Burke i Walzer – choć żaden nie jest pacyfistą, żaden nie wierzy, by przemocą dało się rozwiązać jakikolwiek poważny problem polityczny lub społeczny. Jak można się spodziewać, obie strony doskonale argumentują lub jawnie kpią z rozsądku słuchacza, a w repertuarze przytaczanych tu argumentów znajdują się zarówno liczne racjonalne uzasadnienia, jak i typowe manipulatorskie sztuczki. I tylko przykro zaskakuje, jak wiele z tych form politycznej agresji ma też swoją trywialną wersję, która jak kiepska parodia nagminnie pojawia się w naszym codziennym życiu.

Głównym celem powstania niniejszej monografii jest analiza, w ujęciu problemowo-chronologicznym, polityki Szwajcarii wobec Unii Europejskiej wraz z jej najważniejszymi wyznacznikami i tendencjami ewolucyjnymi. Analizę przeprowadzono przy szczególnym uwzględnieniu czynników wewnętrznych, głównie politycznych i społecznych, które zaważyły na obecnym poziomie relacji pomiędzy Szwajcarią a UE. Szczególny nacisk położony został zatem na specyfikę ustroju politycznego, w tym federalizm, demokrację bezpośrednią oraz charakterystyczną dla Szwajcarii doktrynę polityki zagranicznej, opartą na neutralności wieczystej. Ponadto istotnym elementem jest analiza koncepcji głównych ośrodków opiniotwórczych zarówno rządowych, jak i pozarządowych. Całości dopełnia próba oceny dotychczasowej polityki wobec UE oraz prognozowania jej dalszego rozwoju. Za cezurę czasową przyjmuje się okres od początku lat 90. XX w., tj. od momentu rozpoczęcia intensywnych relacji Szwajcarii z EWG – UE. […]

OD REDAKCJI Integracja europejska, której ten tom w całości poświęcamy, jest wyzwaniem nie tylko praktycznym, ale także poznawczym. Świadczy o tym z jednej strony rozwój europeistyki jako pola badań o charakterze interdyscyplinarnym, lecz zyskującego status odrębnej dziedziny, z drugiej zaś bardzo widoczny wzrost znaczenia problematyki europejskiej w podstawowych dziedzinach nauk społecznych, takich jak socjologia, politologia, czy ekonomia. O integracji pisze się coraz częściej, z różnych perspektyw i różnym nastawieniem poznawczym. Oprócz imponującego rozwoju badań związanych z poszukiwaniem gospodarczych, politycznych, edukacyjnych, w ogólności praktycznych rozwiązań instytucjonalnych, mamy w tym polu do czynienia z równie żywą refleksją teoretyczną na temat współczesnych przemian społecznych i kulturowych. Wybór i układ tekstów oferowanych Czytelnikowi „Przeglądu Socjologicznego” w tym tomie wiązał się z zamiarem, by owo zróżnicowanie znalazło w nim swój obraz, z konieczności niepełny, odsyłający wszakże do tych wymiarów refleksji nad europejską integracją, które z pewnością należą do najistotniejszych.

OD REDAKCJI W latach siedemdziesiątych XX wieku Jan Lutyński zaprezentował koncepcję działań pozornych. Działania te odznaczały się następującymi cechami: 1) oficjalnie uznaje się je za istotne dla realizacji jakiegoś ważnego społecznie celu; 2) celu tego faktycznie nie realizują; 3) o ich nieprzydatności powszechnie wiadomo w danej zbiorowości; 4) jest to wiedza prywatna, oficjalnie nieuzewnętrzniana; 5) ich rzeczywista funkcja polega na samym ich istnieniu; 6) zawierają zawsze jakiś element fikcji, odnoszący się do ich przebiegu czy celu. W niniejszym tomie „Przeglądu Socjologicznego” prezentujemy teksty ilustrujące aktualność różnych elementów tej koncepcji w nowej rzeczywistości społecznej. Poszczególni autorzy, odwołując się do rozważań J. Lutyńskiego, analizują różne rodzaje i formy działań pozornych w naszym życiu religijnym, w funkcjonowaniu służby cywilnej, w procesie stanowienia prawa, w dialogu obywatelskim, a także w szkolnictwie wyższym.

Od Redakcji Niniejszy tom zawiera teksty dotyczące szerokiego spectrum zjawisk i procesów związanych z funkcjonowaniem systemu edukacji w nowym typie społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy. Większość artykułów dotyczy szkolnictwa wyższego, które zarówno w Strategii Lizbońskiej, jak i w Procesie Bolońskim, zostało uznane za główny motor rozwoju społeczno-ekonomicznego. W nurcie tych rozważań mieszczą się teksty następujących Autorów: M. Wójcickiej, J. Kochanowskiego, K. Karczmarczuka, A. Boczkowskiego. Z kolei K. Musiał i A. Dziedziczak-Foltyn opisują próby wprowadzenia zmian w różnych systemach szkolnictwa wyższego. Tym niemniej jakość szkolnictwa wyższego i jego rola w modernizacji społecznej zależy od wcześniejszych etapów kształcenia, stąd też reformy dotyczą także innych elementów systemu edukacji. Dobitnie pokazuje to artykuł M. Zahorskiej omawiający przebieg i rezultaty reformy oświatowej w Polsce. W tym kontekście interesujący wydaje się tekst E. Wejbert-Wąsiewicz i E. Pęczkowskiej opisujący wydawałoby się uboczny problem (z punktu widzenia modernizacji społecznej), ale faktycznie dość kluczowy, gdyż pokazujący społeczno-kulturowe bariery wprowadzania zmian w systemie edukacji.

Od Redakcji Przedkładany uwadze czytelników zeszyt Przeglądu Socjologicznego jest poświęcony problematyce kobiecej. Wiadomo, że jest to problematyka bogata i różnorodna, związana z wieloma aspektami życia jednostek i społeczności. W tym tomie znalazły się tylko niektóre kwestie, może rzadziej dyskutowane. Zeszyt otwiera artykuł E. Malinowskiej na temat świadomości feministycznej kobiet – uczestniczek „Solidarności” w latach 80. Artykuł dedykujemy pamięci 30-lecia NSZZ. Kolejne teksty pokazują kulturowe uwarunkowania sytuacji kobiet odrzucających macierzyństwo (czyli istotny element stereotypu kobiecości) w artykule E. Garncarek. E. Paprzycka analizuje ambiwalencję procesu socjalizacji kobiet. Nieco prowokacyjnie brzmi teza A. Piekarskiej o walorach kobiet na rynku pracy: ich zatrudnianie jest wysoce racjonalne, bo są wykształcone, kompetentne i... tańsze. A. Dziedziczak-Foltyn podnosi problem równości płci w nauce i edukacji akademickiej. Na uwagę zasługuje tekst M. Nowickiej poświęcony koncepcji postkolonializmu. Koncepcja ta zyskała powodzenie wśród badaczek, m.in. jako sposób wyjaśniania społecznego położenia kobiet. I wreszcie I. Desperak omawia aktualny stan ruchu kobiecego w Polsce, podkreślając szczególną rolę dwu Kongresów Kobiet. Całości zeszytu dopełniają recenzje. Omówiona jest monografia dotycząca biedy kobiet oraz autobiografia Marii Jarosz jako przykład sukcesu wcale niełatwo osiągniętego.

OD REDAKCJI Kolejny, podwójny LX/2–3 tom „Przeglądu Socjologicznego” poświęcony jest problematyce miejskiej. Przedstawiciele różnych ośrodków akademickich prezentują teksty, dla których wspólnym mianownikiem jest idea kulturowego pejzażu współczesnego środowiska miejskiego. Jedną z przewodnich myśli zawartych w niniejszym zbiorze stanowi teza, że współczesne miasto, powiązane z gospodarką globalną, jest konceptualizowane w kategoriach dynamicznej,płynnej i zmiennej struktury, dla której wymiar kulturowy staje się równie istotny jak wymiar ekonomiczny. Jednakże zawarte w tomie analizy znacznie wykraczają poza wąsko ujmowany kulturowy paradygmat socjologii miasta. Są próbą określenia sposobu, w jaki dzisiejsze miasta odpowiadają na najpilniejsze potrzeby współczesnego świata, będąc głównymi przestrzeniami tworzenia globalnych przepływów, materializujących się w konkretnych lokalizacjach. Zmiana w postrzeganiu roli czasu i przestrzeni polega na ich oddzieleniu i kompresji, co prowadzi do kolejnego pytania o rolę miejsca w budowaniu tożsamości jednostkowej i grupowej. Niezależnie bowiem od „mechanizmów wykorzeniających” ludzie wciąż poszukują podstaw identyfikacji i przynależności, usiłując odnaleźć je w miejscach, wokół których ogniskuje się życie społeczne.

Niniejszy tom „Przeglądu Socjologicznego” poświęcony jest problematyce warsztatu badawczego. Zawiera teksty dotyczące stosowania różnorodnych technik badawczych, ich ograniczeń i modyfikacji. Autorzy – przedstawiciele różnych ośrodków akademickich i firm badawczych – rozważają problemy związane z różnorodnymi zastosowaniami badań sondażowych: –– z wykorzystaniem i ograniczeniami sondażu deliberatywnego – stosowaniem procedury Mixed Mode, a więc łączenia w badaniu zarówno różnych technik wywiadu, jak i ankiety, oraz zjawiska niedostępności respondentów; –– specyfiki komunikacyjnej w wywiadach osobistych, telefonicznych i wspomaganych komputerowo. Prezentujemy również analizy dotyczące wykorzystywania danych urzędowych i badań fokusowych, a także rozważania dotyczące zjawisk „trudnych” w badaniach terenowych.

Nearly all the texts included in this issue of Sociological Revue relate to civil society and participative democracy. The articles present various approaches to these phenomena and their aspects, and are based on empirical data. The large article by F. Schütze is focused on the results of research previously presented in Sociological Review (vol. 60–2011/1 and vol. 57–2008/4). This international research project is devoted to European identity and civil society, as a result of which, the author proposes the design of a learning program for civil society activists and common citizens. The next article by A. Krzewińska describes the method of study of deliberative democracy developed by James Fishkin. J. Stempień proposes the economic concept of Principal-agent to investigate representative democracy systems. M. Legris Revel analyses research results in France concerning the process of institutionalisation and proceduralisation of the participation of citizens. C. Penna proposes the actor-network approach to investigate the relationships between social movements and the state during the land reform in Brazil. The last article by M. Wieczorkowska is devoted to a different topic – the cultural and social aspects of the female body in the context of medicalisation.

Od Redakcji Społeczeństwo europejskie w coraz większym stopniu staje się społeczeństwem miejskim. W literaturze naukowej studia miejskie z różnymi obszarami badań stają się coraz bardziej dynamicznie rozwijającą się subdyscypliną. Miasta, zwłaszcza globalne, stają się głównymi miejscami inicjowania rozwoju społeczno-gospodarczego. W tym kontekście nieco mniej uwagi poświęca się ośrodkom miejskim, które na skutek utraty statusu miasta przemysłowego popadły w pewien stan zastoju na skutek zmian związanych z postępującym procesem globalizacji. Aktualny, LXIII/1 tom Przeglądu Socjologicznego zawiera prezentację tekstów będących wynikiem prowadzonych badań w różnych ośrodkach akademickich nad procesami współdziałania i jakością życia w niemetropolitalnych miastach europejskich poddawanych wpływom różnych procesów politycznych i gospodarczych. Tom otwiera esej o perspektywach integracji i polityce europejskiej tak istotnie oddziałującej na procesy zachodzące w środowiskach miejskich. Kolejny artykuł koncentruje uwagę na problematyce miast partnerskich w kontekście formowania się relacji przyjaźni i współpracy w polityce europejskiej. Artykuł następny dotyczy wzorów i struktury zaufania w poprzemysłowych miastach Europy Środkowej i Wschodniej. Dwa kolejne teksty prezentują wyniki badań socjologów nad problematyką jakości życia zarówno w ujęciu teoretycznym jak i empirycznym. W pierwszym z nich prowadzone są analizy przydatności pomiarów tego zjawiska, a w drugim prezentowane są wyniki badań w odniesieniu do poprzemysłowych miast Europy Środkowej i Wschodniej. W kolejnych artykułach podejmowane są zagadnienia relacji pomiędzy miastem postrzeganym w kategoriach kulturowo-społecznych, a miastem jako pewną formą przedsiębiorczości oraz próby analiz przestrzeni miejskiej w perspektywie „teorii scen”. Tom zamyka tekst referujący problemy współczesnych wspólnot mieszkaniowych w mieście poprzemysłowym.